Pełna wersja artykułu zostanie opublikowana w literaturze branżowej i będzie dostępna przede wszystkim dla lekarzy weterynarii. Skrócona wersja, którą udostępniam na stronie, ma być drogowskazem dla świadomych Właścicieli.
WSTĘP:
W literaturze fachowej temat profilaktyki traktowany jest póki co po macoszemu. Światowi autorzy zaczynają interesować się tym zagadnieniem, jednak najczęściej wspominane są badania kału okresowe kontrole stanu ogólnego.
Niektóre zagraniczne ośrodki wprowadzają własne programy, jednak większość lekarzy i klinik działa poprzez terapię chorób wykrywanych u zwierząt już z objawami, na zasadzie „Właściciel zauważył coś podejrzanego, więc zaniósł zwierzaka do weterynarza”. Nie trudno się domyślić, że w takiej sytuacji choroba zwykle jest już w wysokim stadium zaawansowania, stan zwierzęcia jest co najwyżej średni, a koszty związane z rozpoznaniem i terapią generalnie wyższe.
Zespół lekarzy Przychodni PulsVet, zajmujący się leczeniem chorób zwierząt egzotycznych, z dumą pragnie zacząć ten niełatwy wątek i zaprosić inne Lecznice Weterynaryjne do współpracy. Plan badań profilaktycznych jest pokłosiem wielu badań prowadzonych w PulsVecie, z których niektóre doczekały się już publikacji naukowych. Przy jego powstawaniu udział mieli lekarze wielu specjalizacji – m.in. kardiologii, ultrasonografii, stomatologii, interny i chirurgii. Mamy świadomość, że nasz profil badań profilaktycznych nie będzie idealny dla każdej Lecznicy, z racji specyfiki samego pacjenta i dostępności lekarzy specjalistów. Nasze szacunki są najbardziej odpowiednie dla nas. Nie mamy wszak oporów, aby nasze zalecenia były jedynie podstawą pod kolejne schematy, bardziej dostosowane do konkretnych miejsc. Oddajemy własną pracę jako bazę pod odpowiednie przeróbki innych lekarzy w nadziei, że przysłużą się one poprawie zdrowia zwierząt – naszych wspólnych pacjentów.
Autorzy, oraz cały zespół Przychodni PulsVet.
Linki do pełnych wersji artykułu:
Profilaktyka chorób królików i gryzoni. Cz. I. Króliki i szynszyle
Profilaktyka chorób królików i gryzoni. Cz. II. Kawie domowe i szczury
OKOLICZNOŚCI ZEWNĘTRZNE:
Zwierzę żyjące w środowisku nie może być od niego całkowicie oderwane. Nawet jeśli jest to domowe otoczenie, to wciąż kształtuje ono i zaspokaja albo ogranicza potrzeby zwierzęcia. Wymogi socjalne, środowiskowe i dietetyczne są przede wszystkim opracowane i zunifikowane dla zwierząt laboratoryjnych i doświadczalnych, a nie dla domowych podopiecznych. Dlatego wydaję się, że dyskusja na temat wielu parametrów może czasami nie być właściwa, bądź nawet szkodzić. Dokonując wyboru zwierzęcia powinno się zapoznać z jego naturą i biologią. Zasięgnąć porady autorytetu lub wyposażyć się w fachową literaturę.
Zestawienie podstawowych danych odnośnie fizjologii, behawioru oraz wymogów środowiskowych, wraz z odwołaniami do źródłopisu znajduje się w pełnej wersji tekstu. Na potrzeby tego opracowania należy jedynie z całą mocą zaznaczyć, iż zagadnienia profilaktyki należy zawsze rozpatrywać patrząc przez pryzmat potrzeb gatunku.
PROFILAKTYKA SZCZEGÓŁOWO, KRÓLIKI:
Rasy miniaturowe | Rasy olbrzymie | |
Pierwsza wizyta: | 2 tygodnie po zakupie lub adopcji | |
Badania ogólne: | Do 6 roku życia co 12 miesięcy (np. Przy okazji szczepień) | Do 4 roku życia co 12 miesięcy (np. Przy okazji szczepień) |
Od 6 roku życia co 6 miesięcy | Od 4 roku życia co 6 miesięcy | |
Szczepienia: | Raz do roku na wiosnę (myskomatoza, pomór królików) | |
Badania kału: | Raz do roku na jesieni (po zakończeniu sezonu zielonkowego) | |
Szczegółowe badania stomatologiczne: (badanie jamy ustnej w znieczuleniu i RTG czaszki) |
W wieku około 12 miesięcy (dla królików brachycefalicznych – np. karzełków – około 6 miesiąca) | |
USG jamy brzusznej: | W 3 i 6 roku życia | W 2 i 5 roku życia |
Sterylizacja samicy: | Przed ukończeniem 3-go roku życia (optymalnie około 8 miesiąca) | |
Badania kardiologiczne: | Począwszy od 7 roku życia co 12 miesięcy | Począwszy od 5 roku życia co 12 miesięcy |
Pierwsza wizyta:
Pierwsza wizyta w lecznicy powinna wypadać zaraz po okresie domowej aklimatyzacji po zakupie bądź adopcji. Jeśli zwierzę zdradza ewidentne objawy choroby, to wtedy taka wizyta oczywiście powinna mieć miejsce wcześniej. W młodym wieku dominują zakażenia bakteryjne, głównie dróg oddechowych, oraz zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, nie zawsze ewidentne dla Właściciela na pierwszy rzut oka. Podczas pierwszego spotkania Lekarz zleca badania kału, gdyż inwazje pasożytnicze są stosunkowo częstymi przypadłościami w komercyjnych hodowlach czy sklepach. Wizyta powinna być także wykorzystana do pouczenia Właściciela o prawidłowych zaleceniach dietetycznych, określenia planu badań i zabiegów profilaktycznych oraz warunkach otoczenia.
Artykuł na temat prawidłowego żywienia królików znajduje się tutaj.
Szczepienia:
Następna wizyta przypada na zaszczepienie królika przeciwko myksomatozie i pomorowi. W idealnych warunkach szczepienia przypadają na 12 – 15 tydzień życia królika i wykonuje się je na przełomie lutego i marca. Zwłaszcza myksomatoza w praktyce zdarza się relatywnie często. W okresie wiosennym i letnim jest to kilku – kilkunastu pacjentów każdego roku. Myksomatoza jest przewlekłą chorobą, zwykle przewlekłą, z wysokim odsetkiem śmiertelności. Na rynku dostępne są szczepionki łączone, zabezpieczające królika na okres roku po pojedynczym zaszczepieniu. Właściciel musi zdawać sobie sprawę, że u niewielkiego procenta szczepionych zwierząt mogą pojawić różnego rodzaju reakcje poszczepienne. Najcięższe są wyjątkowo rzadkie, ale groźne dla życia reakcje anafilaktoidalne, które wyglądają jak raptownie (w ciągu minut) postępujące uczulenie. Dlatego zawsze prosimy, aby Właściciel poczekał z zaszczepionym królikiem 20 – 30 minut w lecznicy, aby w razie czarnego scenariusza pomoc była pod ręką. Po szczepieniu mogą pojawić się również przejściowe stany gorączkowe, osłabienie apetytu i miejscowe reakcje skórne w miejscu iniekcji szczepionki. Warto każdorazowo poinformować lekarza o podobnych powikłaniach, ale nie powinny mieć one wpływu na zwierzę dłużej niż 1 – 3 dni. Jako ostatni punkt warto opisać myksomatozę poszczepienną. Pojawia się 10 – 14 dni po szczepieniu, i polega na pojawianiu się strupków, krost, albo plackowatych zmian martwicowych na uszach i/lub powiekach, które czasem swędzą.
Zdjęcie typowych zmian poszczepiennych. Widoczna punktowa martwica skóry, która pojawiła się 10 dni po szczepieniu. Stan królika był dobry, leczenie nie było konieczne, a zmiany ustąpiły samoistnie.
Zwykle zmiany te ustępują bez żadnej ingerencji w ciągu następnych kilku – kilkunastu dni. Na koniec warto wspomnieć o nowym typie wirusa pomoru króliczego. Ze świata napływają coraz częstsze sygnały o tym, że zmutowany wirus pojawia się w naszej szerokości geograficznej. I choć nowy typ – RHD2 – nie został oficjalnie rozpoznany w Polsce, to logicznie patrząc jest to jedynie kwestia czasu. Szczepionki dla RHD2 są dostępne w Europie, nie w Polsce. Ich transport byłby piekielnie drogi, więc szczepienie królika musiałoby pokryć koszty sprowadzenia leku. Póki co nie stosujemy protokołów szczepień na nowego wirusa, ale warto zapytać o tą chorobę swojego lekarza weterynarii i razem z nim ustalić indywidualny plan działania.
Choroba stomatologiczna:
Ponieważ bardzo wysoki odsetek wszystkich królików choruje z objawami choroby stomatologicznej (według badań niemal 40% królików), to wczesne ich rozpoznawanie ma istotny wpływ na hamowanie rozwoju choroby i skorygowanie błędów, zwłaszcza w kontekście diety. Zestawiając potrzebę możliwie wczesnego wykrycia choroby oraz stopień zaawansowania zmian umożliwiających jej wykrycie okazuje się, że optymalnym okresem dla profilaktycznych badań stomatologicznych jest okolica 12 miesiąca życia. W praktyce takie badania można wykonać na przykład przy okazji drugiego szczepienia przeciwko myksomatozie i pomorowi. Badania stomatologiczne powinny obejmować badanie jamy ustnej w sedacji (czyli krótkotrwałej narkozie) oraz podstawowe projekcje radiologiczne czaszki. Dzięki użyciu specjalnych linii na zdjęciach rentgenowskich można obiektywnie rozpoznać chorobę i określić jej stadium. To z kolei pomaga przy ustalaniu diety i dalszych działań korygujących. Należy zaznaczyć, że u królików krótkoczaszkowych (inaczej brachycefalicznych) jak karzełki uwarunkowania anatomiczne znacząco sprzyjają chorobie stomatologicznej. Czaszka, a zwłaszcza żuchwa, jest za krótka i zęby znacznie częściej i prędzej ulegają przerostom i przemieszczeniom. Dlatego u tych ras pełne badania oraz poglądowe zdjęcia rtg można wykonać dużo wcześniej – tj. ok 6 miesiąca życia.
Przykład zastosowania linii referencyjnych u królika z początkową wadą stomatologiczną.
Według E. Boehmer i D. Crossley: „Objective interpretation of dental disease in rabbits, guinea pigs and chinchillas. Use of anatomical reference lines”. Tierärztliche Praxis Kleintiere 4/2009, s. 250-260.
Kastracja samicy:
Nowotwory, stany zapalne oraz zwyrodnienia w macicy i jajkowodach to bardzo częsta przypadłość wielu nierodzących samic. Dlatego przed ukończeniem 3 roku życia samice królika powinny być poddane zabiegowi sterylizacji. Do operacji mogą być zakwalifikowane już zwierzęta 6 miesięczne, jeśli występują wskazania behawioralne, hodowlane lub zdrowotne, jednak dużo lepiej operować samiczki po ukończeniu 8 miesiąca życia. Wtedy zabieg jest mniej inwazyjny, wygodniejszy dla chirurga i lepiej znoszony przez zwierzę.
Badania jamy brzusznej:
W okolicy 3 i 6 roku wskazane są profilaktyczne badania usg jamy brzusznej, głównie z powodów subklinicznie istniejących zmian w układzie moczowym, których nie można wykryć w inny sposób. Chodzi przede wszystkim o stany zapalne nerek, mineralizacje (od piasku do dużych kamieni moczowych) pojawiające się w nerkach, moczowodach i/lub pęcherzu Warto także sprawdzić wątrobę, gdyż u wielu królików, zwłaszcza tych otyłych, rozwija się stłuszczenie, które może okazać się fatalne, jeśli wątroba zostanie w pewnym momencie poddana dodatkowych obciążeniom (na przykład podczas leczenia albo głodówki).
Pacjent geriatryczny:
Po 6 roku pacjenta króliczego zaczyna kwalifikować się do kategorii geriatrycznej. W tym wieku generalnie rozpoznawalność wielu chorób, dotyczących wielu układów i tkanek wzrasta. Uszy, zęby, nos i zatoki oraz oczy i układ łzowy (tekst na temat kanalika nosowo-łzowego znajduje się tutaj) to główny obszar zaostrzenia pasterelozy.
Zdjęcie starszego królika z masami martwicowo-ropnymi w zatoce szczękowej. Zdjęcia rtg przed zabiegiem otworzenia i oczyszczenia zatoki szczękowej i po nim.
U starszych królików zaostrzają się także choroby narządów wewnętrznych – nerek i wątroby przede wszystkim. Wzrasta skłonność do różnorakich nowotworów. Zaczynają dokuczać także problemy kostno-stawowe. Powszechne są zwyrodnienia kręgosłupa piersiowego i lędźwiowego. Stąd konieczność kompleksowego podejścia i dużo większy nacisk na dokładnie przeprowadzone badanie ogólne. Proponujemy profilaktyczne badania dwa razy do roku i jeśli zaistnieją przesłanki, pokierowane pacjenta na kolejne badania szczegółowe czy dodatkowe. W grupie zwierząt w podeszłym wieku na szczególną uwagę zasługują jeszcze choroby kardiologiczne, których wykrywalność podnosi się proporcjonalnie do długości życia. Nie wszystkie schorzenia mięśnia sercowego mogą być wykryte metodami bezpośredniego osłuchiwania, dlatego raz do roku zalecamy badanie echokardiograficzne u króliczego kardiologa.
PROFILAKTYKA SZCZEGÓŁOWO, ŚWINKI MORSKIE:
Pierwsza wizyta: | 2 tygodnie po zakupie lub adopcji |
Badania ogólne: | Do 4 roku życia co 12 miesięcy |
Od 4 roku życia co 6 miesięcy | |
Badania kału: | Pierwsze badanie po zakupie lub adopcji, następne raz do roku |
Szczegółowe badania stomatologiczne: (badanie jamy ustnej w znieczuleniu i RTG czaszki) |
W wieku około 12 miesięcy |
USG jamy brzusznej: | W okolicy 1 roku życia, kolejne co 12 – 24 miesiące |
Inne badania dodatkowe: | Badania hormonów tarczycy
Badania w kierunku białaczki |
Pierwsza wizyta:
Pierwsza wizyta winna wypadać po okresie domowej aklimatyzacji, w okolicy drugiego tygodnia po zakupie lub adopcji, chyba że wcześniej pojawią się objawy chorobowe. U młodych świnek częste są infekcje układu oddechowego, choroby dermatologiczne oraz niedoborowe – zwłaszcza w odniesieniu do witaminy C. Te ostatnie są szczególnie istotne, gdyż mogą mogą wpływać na funkcjonowanie tkanek i narządów w przyszłości. W zgodzie z najnowszą literaturą należy wspomnieć o hiperwitaminozach, czyli przedawkowaniach witaminy C, mogących wywołać takie same skutki jak niedobory. Weryfikuje to pogląd, że można zwierzętom podawać duże ilości witaminy, a ewentualny nadmiar i tak zostanie wydalony z moczem.
Dla przypomnienia – sugerowana dawka witaminy C dla zwierząt dorosłych wynosi 10mg/kg 1 x dziennie, zaś dla zwierząt w okresie intensywnego wzrostu, choroby, ciąży lub laktacji – 30mg/kg 1 x dziennie. Popularne krople witaminowe dostępne w aptekach zawierają 100mg witaminy C w 1 ml płynu. Zatem dawki praktyczne wynoszą 0,1 ml lub 0,3 ml na kilogram masy ciała 1 x dziennie. Ilość witaminy powinna być odpowiednio uszczuplona, jeśli Właściciel stosuje naturalne źródła witaminy C jak owoce albo warzywa bogate w ten związek.
Pierwsze spotkanie to także dobra okazja do dyskusji na temat zaleceń dietetycznych oraz ogólnych warunków utrzymania. Warto rozważyć również pobranie kału do badań parazytologicznych.
Artykuł na temat prawidłowego żywienia świnek morskich znajduje się tutaj.
Choroba stomatologiczna:
W związku z częstymi epizodami chorób stomatologicznych u świnek wizyta u stomatologa powinna wypadać w okolicy pierwszego roku życia. Badania jamy ustnej oraz zdjęcia rtg czaszki powinny być wykonane w sedacji (czyli krótkotrwałej narkozie). Dzięki specjalnym liniom naniesionym na struktury czaszki można obiektywnie rozpoznać wadę stomatologiczną u świnki i wprowadzić działania korygujące. Niestety, specyfika wad dentystycznych u tych gryzoni utrudnia niekiedy wykrywanie choroby na równie wczesnym etapie jak u królika czy szynszyli. Badania jamy ustnej są mniej precyzyjne a dokładne obrazowanie poszczególnych zębów radiologicznie nie jest łatwe i wymaga skomplikowanego pozycjonowania. Ponieważ część zmian może pozostać niewykryta, wskazane jest powtórzenie badań stomatologicznych w późniejszym okresie podczas kolejnych badań kontrolnych.
Badanie jamy ustnej świnki morskiej. Widoczna jedna z powszechniejszych wad stomatologicznych – czyli tak zwany w żargonie „most” nad językiem zbudowany z przerastających pierwszych zębów żuchwy. Na marginesie warto wspomnieć, że najczęściej jest to objaw poważniejszych problemów, a nie choroba sama w sobie.
Badania jamy brzusznej:
W pierwszym roku zaczynają się także pojawiać pierwsze zmiany w układzie moczowym, głównie w nerkach, które nierzadko idą w parze ze zmianami stomatologicznymi. Zespół chorobowy pod tytułem przewlekła niewydolność nerek (PNN) jest jedną z częstszych przyczyn eutanazji świnek morskich. Wczesne zmiany mogą zostać uwidocznione jedynie w badaniach usg a wykrycie choroby w młodym wieku przekłada się bezpośrednio na długość życia zwierzęcia. Choroba nerek u świnek morskich wciąż jest obiektem intensywnych badań, choć z tego co wiadomo na ten moment wynika, że jest to raczej problem wieloskładnikowy, a etiologia jest złożona. W związku z tym, że nie umiemy jeszcze celnie i trafnie wskazać czynników uszkadzających, wywołujących, czy zaostrzających chorobę, sugerujemy aby badania usg powtarzać raz w roku.
Mocz świnki morskiej z widocznym wyraźnym osadem. Osad w pęcherzu może być objawem rozwijającej się choroby nerek.
W badaniach usg powinno zwrócić się także uwagę na zmiany stłuszczeniowo-zapalne wątroby, które są domeną świnek otyłych oraz na elementy układu chłonnego (węzły chłonne, śledziona), które mogą reagować przy chorobach układu immunologicznego. U samic sprawdzeniu podlega także układ rozrodczy ze względu na nierzadką torbielowatość jajników. Jest to domena 2-letnich i starszych samiczek, u których na jajnikach mogą wzrastać różnej wielkości cysty, będące pęcherzykami, które z różnych przyczyn nie owulowały. Cysty niekiedy stają się aktywne hormonalnie doprowadzając wręcz do zatrucia organizmu produkowanymi estrogenami. Transformacja nowotworowa cyst występuje dość rzadko.
Badania dodatkowe:
Warto wspomnieć w tym miejscu o chorobach typowych dla świnek morskich i relatywnie często występujących w populacji. Pierwszą chorobą są guzy tarczycy pojawiające się niezależnie od płci u świnek, które skończyły 2 rok życia. Na tarczycy mogą pojawiać się łagodne albo złośliwe zmiany różnej wielkości, które mogą wykazywać aktywność hormonalną i prowadzić do nadczynności. Nadmiar hormonów tarczycy powoduje przyśpieszenie metabolizmu organizmu i szybsze zużywanie się tkanek i narządów. Częste w przebiegu choroby są zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, pogorszenie jakości skóry i okrywy włosowej oraz wtórne problemy kardiologiczne.
Drugą chorobą specyficzną dla tego gryzonia jest białaczka lub chłoniak. Choroba ma tło wirusowe i może szerzyć się w stadach poprzez kontakt zwierząt ze sobą. Wirus atakuje układ odpornościowy zwierzęcia doprowadzając do mutacji nowotworowej jego komórek – tzw. leukocytów. Choroba może przebiegać z powiększeniem węzłów chłonnych (wszystkich lub tylko niektórych), obecnością komórek nowotworowych tylko we krwi, lub jako połączenie obu form. Rozpoznawanie jest uzależnione od postaci. U podejrzanych pacjentów czasem wystarczy pobranie krwi, czasem trzeba pobrać do badania węzeł chłonny, a czasem szpik kostny.
Pacjent geriatryczny:
W kwestii badań ogólnych zalecamy, aby miały one miejsce raz w roku do 4 roku życia. Powyżej 4 roku, który jest umowną granicą geriatrii, takie badania sugerujemy co 6 miesięcy. Takie ramy czasowe podyktowane są wręcz lawinowym wzrostem zachorowalności u świnek powyżej 4 roku życia. Najczęściej problemy pojawiają się od strony zębów i układu moczowego.
Zdjęcie rtg samicy świnki morskiej z kamieniem moczowym uformowanym w cewce moczowej. Zaawansowana postać bardzo powszechnej choroby.
Ale choroby ortopedyczne (zwyrodnienia stawów, pododermatitis), endokrynne (tarczyca, cysty jajnikowe), czy zaburzenia narządów wewnętrznych (trzustka, wątroba). W przypadkach zwierząt żyjących w grupach lub domach ze znaczną rotacją osobników (np. hodowle, domy tymczasowe), warto poszerzać wizyty internistyczne o badania krwi w kierunku białaczek.
PROFILAKTYKA SZCZEGÓŁOWO, SZYNSZYLE:
Pierwsza wizyta: | 2 tygodnie po zakupie lub adopcji |
Badania ogólne: | Do 8 roku życia co 12 miesięcy |
Od 8 roku życia co 6 miesięcy | |
Badania kału: | Jednorazowo po zakupie lub adopcji. Kolejne zależnie od wskazań. |
Szczegółowe badania stomatologiczne: (badanie jamy ustnej w znieczuleniu i RTG czaszki) |
Przed skończeniem 12 miesięcy oraz w 4 – 5 roku życia |
USG jamy brzusznej: | Przed skończeniem 2 roku życia, kolejne około 6 roku życia |
Badania kardiologiczne: | Począwszy od 8 roku życia co 24 miesiące |
Pierwsza wizyta:
Pierwsza wizyta z szynszylą powinna mieć miejsce w dwa tygodnie po adopcji lub zakupie. Prócz badania ogólnego wykonuje się badania kału. U młodych szynszyli najczęstsze są choroby dermatologiczne, czasem zdarzają się łagodne przeziębienia. Bardzo ważnym aspektem pierwszej wizyty powinna być wnikliwa rozmowa i wyłapanie wczesnych błędów natury żywieniowej i hodowlanej. Dieta młodej szynszyli będzie rzutowała na rozwój jej uzębienia i zdrowy przewód pokarmowy, zaś omówienie warunków utrzymania pozwoli uniknąć przynajmniej części problemów natury urazowej (zwłaszcza złamania kości długich), które są niezwykle częste u młodych zwierząt.
Artykuł na temat prawidłowego żywienia szynszyli znajduje się tutaj.
Choroba stomatologiczna:
Własne doświadczenie kliniczne uczy, iż blisko 100% szynszyli zapadnie na choroby zębów i przyzębia. I naprawdę nie są to dane przesadzone! Objawy zaczynają się pojawiać u zwierząt już bardzo młodych – nawet około 2 roku życia.
Młoda szynszyla (niecałe 2 lata) z objawami choroby stomatologicznej. Nierówna powierzchnia zgryzu siekaczy, odbarwione szkliwo po prawej stronie (jasne pasmo na bocznej krawędzi zęba) i posklejane futerko pod brodą z powodu ślinienia.
W związku z tym bardzo istotne są profilaktyczne badania stomatologiczne, które powinny odbyć się w wieku 6 – 12 miesięcy oraz być powtórzone między 4 a 5 rokiem życia. Badanie takie polega na dokładnym przeglądzie zębów od strony jamy ustnej oraz wykonaniu zdjęć rtg czaszki. Wszystko to w krótkotrwałej sedacji (czyli krótkotrwałej narkozie). Dzięki wykorzystaniu specjalnych linii referencyjnych naniesionych na zdjęcie rtg czaszki, można określić obiektywnie stopień zaawansowania wady stomatologicznej. To badanie ma ogromny wpływ na kolejne lata życia szynszyli i powinno być obowiązkowym punktem w kalendarzu każdego Opiekuna.
Zdjęcie wewnątrzustne zębów szczęki szynszyli. Niezastąpiona pomoc we wczesnym diagnozowaniu stanów zapalnych przestrzeni periodontologicznych – czyli najczęstszych zmian od których zaczynają się problemy z zębami u tego gatunku.
Badania jamy brzusznej:
Ponieważ w parze z częstymi problemami stomatologicznymi idą subkliniczne schorzenia narządowe, a predysponujące do nich błędy dietetyczne są wyjątkowo częste u tych gryzoni, powinny one przechodzić także regularne badania usg. Proponowane przez nas terminy to 24 miesiąc, następnie 6 rok życia. Ze szczególną dokładnością należy oceniać nerki i wątrobę, a u samic dodatkowo macicę.
Pacjent geriatryczny:
U starszych szynszyli, zwykle powyżej 8 roku życia rośnie rozpoznawalność chorób kardiologicznych, mimo że w początkowych stadiach nie dają one innych objawów poza szmerami zastawkowymi. Warto zaznaczyć, że u pewnego procenta zwierząt szmery te mogą występować naturalnie nawet w młodym wieku i nie świadczyć o patologii. Nie da się jednakże osłuchowo rozróżnić szmeru chorobowego od fizjologicznego i dlatego gryzonie co 24 miesiące powinny być konsultowane przez wprawnego kardiologa.
Warto wspomnieć, że szynszyle tak naprawdę mogą dożywać i 20 lat, więc nazywanie geriatrykiem osobnika 8-letniego jest pewnym nadużyciem. Niestety, prawda jest taka, że zdolne do przeżycia tych 20 lat szynszyle w warunkach domowych umierają dużo wcześniej i to przede wszystkim w związku z chorobami związanymi z błędami w ich hodowli. Szynszyle wyjątkowo rzadko cierpią na nowotwory, nie mają problemów endokrynnych, są odporne na zakażenia bakteryjne płuc, układu moczowego, uszu, itp., itd. Główną przyczyną zmian patologicznych są choroby zębów i przyzębia. Wady stomatologiczne, zapalenia bakteryjne dziąseł i zębodołów i roznoszenie się bakterii z ognisk w jamie ustnej na cały organizm w ciągu miesięcy i lat osłabia nerki, serce i wątrobę. W końcu postępuje degeneracja narządów wewnętrznych, a zwierzę musi zostać uśpione. Ale pomimo że umiera na chorobę serca, czy wątroby, to pierwotną przyczyną są zęby i trzeba cały czas pamiętać, że to bardzo częsty schemat.
PROFILAKTYKA SZCZEGÓŁOWO, SZCZURY:
Szczur to gatunek, który – jak chyba żaden inny w przyrodzie – został przez człowieka ogromnie zmieniony. Poprzez wielopokoleniowy chów wsobny człowiek ukształtował cechy fizyczne i mentalne zwierzęcia. Niejako efektem ubocznym manewrów u zwierząt laboratoryjnych zwierzę to stało się atrakcyjne także dla hodowli domowej. Łącząc ze sobą niemal idealnie inteligencję, formę więzi socjalnych z Opiekunem oraz fatalistyczny brak żywotności szczur stał się ukochanym członkiem rodziny. Cena takiego przywiązania człowieka i zwierzęcia jest jednak wysoka. Szczury z natury rzeczy często zapadają na choroby wielu układów, niekiedy dwie choroby (lub więcej) rozwijają się niezależnie w tym samym czasie. Dodatkowo ustalając schemat badań profilaktycznych u tych gryzoni należy wziąć pod uwagę zarówno pojedynczego osobnika, jak i całe stado. Dlatego terapia tego gatunku w ogóle, a szczególnie w kontekście profilaktyki niesie za sobą ogromne wyzwanie… i jest kosztowna…
Osobnik | Stado | |
Pierwsza wizyta: | 2 tygodnie po zakupie lub adopcji | |
Badania ogólne: | W 12 miesiącu życia w ramach profilaktyki ogólnej | Badania okolicznościowe w sytuacjach predysponujących (migracje osobników, wystawy, hotele, domy tymczasowe, łączenia, rozmnażanie itp.) |
W 18 i 24 miesiącu w ramach profilaktyki geriatrycznej | ||
Badania kału: | Po zakupie lub adopcji | Przy zakupie nowych osobników, lub 3 tygodnie po zaistnieniu czynników predysponujących |
Sterylizacja samicy: | Między 4 a 6 miesiącem życia | |
Badania kardiologiczne: | W 18 i 24 miesiącu życia (jeśli wykryta choroba płuc – to wcześniej) |
Pierwsza wizyta:
Pierwsza wizyta ze szczurami powinna mieć miejsce w 2 tygodnie po zakupie bądź adopcji zwierząt, chyba że Właściciel wyłapie niepokojące objawy wcześniej. Młode zwierzęta chorują przeważnie z objawami wynikającymi ze stanu zapalnego w drogach oddechowych, który może przerzucać się stosunkowo łatwo także na ucho środkowe i wewnętrzne. Dlatego obligatoryjne będzie osłuchanie klatki piersiowej, krtani i tchawicy oraz badanie otoskopowe kanału słuchowego zewnętrznego. W przypadku wykrycia niepokojących zmian często zlecane są badania rtg.
Zdjęcie rtg płuc młodego szczura (5 miesięcznego), który na tle stada był dość chudy, miał chrapliwy oddech i kichał częściej od innych osobników. Widoczne liczne ogniska zapalne w tkance płucnej sugerujące mnogie ropnie na tle mykoplazmy.
Przy pierwszym spotkaniu sugerujemy także badania kału (szczególnie w kierunki giardiozy) robione u każdego nowo wprowadzanego do domu szczura oraz, jeśli istnieją wskazania, profilaktyczną terapię pasożytów zewnętrznych.
Szczurza wesz trawiąca niedawny posiłek – krew swojego żywiciela. Pasożyty zewnętrzne to częsty, na szczęście relatywnie niegroźny problem w szczurzych przychówkach.
Kastracja samicy:
Kolejnym punktem w terminarzu ogólnie pojętej profilaktyki szczurów jest kastracja samic w 4 – 6 miesiącu życia. Destabilizacja równowagi hormonów płciowych wyraźnie podnosi u starszych zwierząt ryzyko zachorowania na spontaniczne rozrosty i nowotwory gruczołów sutkowych (mlecznych), guzów przysadki mózgowej i patologii samych narządów rodnych (nowotwory jajników, stany zapalne w macicy).
Pacjent geriatryczny:
Szczur 18-miesięczny traktowany jest już jak pacjent geriatryczny. Niewiele szczurów w tym wieku nie zdradza symptomów choroby. Procesy starzenia stają się coraz lepiej widoczne, stopniowo postępuje zniedołężnienie. Dlatego podstawą profilaktyki jest dokładne badanie ogólne, sprawdzające wszystkie newralgiczne miejsca. Warto wspomnieć, że ok. 50% szczurów powyżej 18 miesiąca cierpi z powodu chorób przyzębia i dziąseł, niekiedy z bardzo wyraźną paradontozą mogącą być przyczyną ropni żuchwy w późniejszym okresie, dlatego sugerujemy, aby badanie starszego osobnika było poszerzone o sprawdzenie stanu jamy ustnej w sedacji.
Zaawansowana paradontoza 2-letniego samca. Widoczne pozapadane, połamane kawałki zębów w żuchwach wraz z hiperplazją (nadmiernym, patologicznym rozrostem) dziąsła. W kieszonkach dziąsłowych zbierały się duże ilości wysięku ropnego. Szczur według Właściciela jadł całkiem normalnie choć powoli tracił na wadze.
Ze względu na mnogość możliwych problemów u starszych osobników warto pobrać krew, wykonać rtg klatki piersiowej i usg jamy brzusznej.
Wypływ ropny z macicy w przebiegu ropomacicza u 2-letniej samiczki. Choroba nie zawsze manifestuje się klinicznie. Jeśli szyjka macicy pozostaje zamknięta, to ropa może zbierać się w świetle dróg rodnych powoli zatruwając organizm toksynami bakteryjnymi.
Jeśli zwierzę nie chorowało w ogóle a badania wypadają pomyślnie, (co w praktyce zdarza się naprawdę rzadko) to przed ukończeniem 24 miesiąca życia sugerujemy wykonanie badań kardiologicznych.
Zdjęcie rtg klatki piersiowej szczura z umiarkowanym powiększeniem sylwetki serca. Po badaniach echokardiograficznych powodem takiego stanu była rozstrzeń prawej komory.
Stado:
W opiece nad szczurzymi stadami należy zachować zdrowy balans pomiędzy wprowadzaniem nowych osobników, a możliwością przeniesienia przez nie różnorakich chorób na rezydentów. Punktami zapalnymi mogą być: rozród, domy tymczasowe, domy stałe, wyjazdy na wystawy i pokazy, czy nawet hotele i szpitale dla zwierząt. W koloniach gdzie rotacja osobników jest znaczna, albo zwierzęta mają kontakt z dużą liczbą innych osobników trudniej będzie dotrzymać okresów kwarantanny, choroby szybciej będą się rozprzestrzeniały i finalnie staną się trudniejsze do opanowania. Współpraca między lekarzem a hodowcą staje się bardzo istotna nie tylko w ujęciu wykrywania chorób, ale i epizoocji całego stada.
PODZIĘKOWANIA:
Głównymi autorami pierwowzoru niniejszego tekstu są lek. wet. Jakub Kliszcz, Agata Godlewska oraz Agnieszka Wdowiarska. Pierwowzór został opublikowany na łamach Magazynu Weterynaryjnego w dwóch częściach:
NR 05 (MAJ) / 2016 Profilaktyka chorób królików i gryzoni. Cz. I. Króliki i szynszyle.
NR 06 (CZERWIEC) / 2016 Profilaktyka chorób królików i gryzoni. Cz. II. Kawie domowe i szczury.
Za opiekę merytoryczną nad tym projektem szczególe podziękowania należą się dr hab. n. wet. Wojciechowi Bieleckiemu. Za konsultacje i wszystkie cenne uwagi podziękowania dla lekarzy weterynarii: Ewy Rosińskiej, Karoliny Warchulskiej, Anny Jałonickiej i Joanny Strąk.
BIBLIOGRAFIA:
- American Society for the Prevention of Cruelty to Animals. www.aspca.org.
- Antinoff N.: Phisical examination and preventive care of rabbits. Vet. Clin. North. Am. Exot. Anim. Pract. 1999.
- Barnett S.: The rat: A study in behavior. University of Chicago Press. 1975.
- Bielecki W, Kliszcz J.: Choroby układu oddechowego szczurów. Magazyn Weterynaryjny 2008 SUPL str. 10.
- Bohmer E.: Dentistry in Rabbits and Rodents. Wiley Blackwell. 2015.
- Bohmer E, Crossley D.: Objective interpretation of dental disease in rabbits, guinea pigs and chinchillas. Tierärztliche Praxis Kleintiere. 2009 37 4: 250 – 260.
- Bradley-Bays T., Lightfoot T., Jorg M.: Exotic Pet Behaviour. Saunders 2006.
- Ciechanowska P, Okoń A, Warchulska K, Sobczak-Filipiak M, Bielecki W.: Biopsja cienkoigłowa węzłów chłonnych u świnek morskich. Życie weterynaryjne 2015; 90 (1).
- DYREKTYWA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY 2010/63/UE, z dnia 22 września 2010 r, w sprawie ochrony zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych.
- Ewringmann A., Glockner B.: Leitsymptome bei Meerschweinchen, Chinchilla und Degu. Enke Verlag. Stuttgard 2005.
- Godlewska A., Bielecki W., Barszcz K.: Spontaniczne guzy przysadki u szczurów. Życie weterynaryjne 2012; 87 (10).
- Godlewska A., Bielecki W., Barszcz K.: Zapalenie ucha środkowego i wewnętrznego u szczurów. Życie weterynaryjne 2011; 86 (6).
- Grant K.: Rodent Nutrition. Digestive Comparisons of 4 Common Rodent Species. Veterinary Clinics of North Amierica: Exotic Animal Practice. September 2014.
- Gumpenberger M., Jeklova E., Skoric M., Hauptman K., Stehlic L., Dengg S., Jekl V.: Impact of a high-phosphorus diet on the sonographic and CT appereance of kidneys in degus, and possible concurrence with dental problems. Veterinary Record published online January 11, 2012.
- Hawkins M., Ruby A., Drazenovich T., Westropp J.: Composition and characteristics of urinary calculi from guinea pigs. Journal of the American Veterinary Medical Association Vol. 234. 2009.
- Hess L.: Bunny Care 101. Pet Heath Network. 2014
- Jekl V, Hauptman K, Knotek Z.: Quantitative and qualitative assessments of intraoral lesions in 180 small herbivorous mammals. Veterinary Record 2008 162, 442-449
- Jekl V., Redrobe S.: Rabbit dental disease and calcium metabolism-the science behind divided opinions. Small Anim. Pract. 2013 Sep; 54(9):481-90.
- Lieb M.: Health Care for Mice and Rats. Desert View Animal Hospital. 2013.
- Mancinelli E., Eatwell K.: Rabbit health and welfare: preventive treatments and vaccinations in focus. Veterinary Times nr 22. 2012.
- Minarikova A, Hauptman K, Jeklova E, Knotek Z, Jekl V.: Diseases in pet guinea pigs: a retrospective study in 1000 animals. Veterinary Record August 2015 22/29
- Oglesbee B.L.: Blackwell’s five-minute veterinary consult: small mammal. Wiley-Blackwell 2nd edition. Ames 2011.
- Quesenberry K., Boschert K.: Routine Health Care for Chinchillas. The Merck Manual 2011.
- Quesenberry K., Carpenter J.V.: Ferrets, Rabbits and Rodents: Clinical Medicine and Surgery. Elsevier. Missouri 2012.
- Suckow M.A., Weisbroth S.H., Franklin C.L.: The laboratory rat. Elsevier, London 2006.
- Vanderlip S.L.: The Chinchilla handbook. 2006.
- Varga M.: Textbook of rabbit medicine. Elsevier 2014. Second edition.
- Ziętek J., Adaszek Ł., Winiarczyk Ł.: Choroby zakaźne myszy i szczurów z elementami zoonoz, wybranymi zagadnieniami z hodowli, anatomii i fizjologii. Elamed, Katowice 2010.