Najczęściej spotykane choroby stomatologiczne u szynszyli. Skąd się wzięły i jak przebiegają…
Wady zgryzu
Hodowlane i domowe szynszyle posiadają od nowości genetyczne predyspozycje do wad dentystycznych związane z budową czaszki i zębów, jednak rozwijają się one głównie w następstwie błędów hodowlanych. Wady zgryzu szynszyli dotyczą przede wszystkim zębów w szczękach i we wczesnym etapie przyjmują postać subtelnego przerostu na wysokość koron klinicznych. Przerosty te, początkowo jednostronne, to efekt lokalnej bolesności samego zęba lub tkanek wokół niego i zmian w rozkładzie nacisku w trakcie żucia. Pierwotnym ogniskiem może być stan zapalny kieszonki dziąsłowej (prowadzący w przyszłości do choroby periodontologicznej = paradontozy), lub poszerzona przestrzeń międzyzębowa, w której uwięzły cząstki pokarmu. Z czasem lokalna infekcja zaostrza się, obejmuje coraz większy obszar, staje się bardziej bolesna. U dużej liczby szynszyli takie pierwotne ogniska rozwijają się jednocześnie w wielu miejscach i żucie twardych pokarmów, zarówno prawą jak i lewą stroną, staje się bolesne. Zwierzęta wybierają pokarm bardziej miękki, a twarde kąski tną siekaczami na małe kęsy i połykają bez efektywnego przeżucia zębami policzkowymi. W międzyczasie dochodzi do wstecznego przerostu wierzchołków, pogłębiania zębodołów i przebijania zębów do nosa, oczodołów, czy poza krawędź żuchwy.
Wszystko to trwa jednak bardzo długo i subtelne zmiany nawyków żywieniowych (o ile w ogóle się pojawiają) rozkładają się czasowo na miesiące albo lata i są prawie niemożliwie do zarejestrowania. Poza tym dieta podawana domowym szynszylom jest relatywnie miękka i kaloryczna w stosunku do ich przystosowań, więc zwierzęta pomimo rozwijających się zmian nie chudną. I w końcu wyjątkowo skąpe objawy kliniczne na wczesnych i pośrednich etapach choroby (jeśli w ogóle występują) nie budzą niepokoju Opiekunów. Wszystkie powyższe aspekty przekładają się na wyjątkowo późne rozpoznawanie wad zgryzu, zwykle już w wysokim stadium zaawansowania i w konsekwencji nieefektywną terapię.
Wczesna wada stomatologiczna młodych, niespełna rocznych szynszyli pokazana od strony jamy ustnej, na rtg i na czaszce. Widoczne drobne, ogniskowe zmiany przyzębia (białe strzałki) oraz subtelna asymetria wysokości arkad szczęki (pomarańczowe strzałki).
Przerost zębów szczęk i rany policzków
Wydłużające się z czasem korony kliniczne zwiększają spoczynkowe rozwarcie żuchwy i zaczynają przeszkadzać w żuciu, lub ostrymi wyroślami kaleczą policzki (bardzo rzadko język). Zgodnie z fizyką przeżuwania pokarmu, zęby policzkowe w szczękach mają tendencje do zaginania się w łuk i wychylania na boki. Pochylanie jest dodatkowo napędzane przez zanik kości zębodołowej podtrzymującej ząb. Dużo częściej rany na policzkach notuje się na wysokości zębów P1 i M1. Dużo rzadziej, ale też i gorzej prognostycznie, jeśli patologicznemu wychyleniu uległy zęby M2-M3.
Przykłady wady zgryzu przebiegającej z przerostem zębów i kaleczeniem policzków.
Choroba periodontologiczna
To najczęstsza postać choroby stomatologicznej notowana u szynszyli. Pod postacią choroby priodontologicznej (choroby przyzębia, albo paradontozy) należy rozumieć zmiany w tkankach otaczających zęby – tj dziąseł, ozębnej i kości zębodołowej.
Choroba periodontologiczna może mieć skrajnie różny zasięg (pojedyncze ognisko lub postać uogólniona) oraz stopień zaawansowania (od zmian nieznacznych do bardzo nasilonych i poważnych). Klinicznie choroba zawsze wyglądają podobnie bez względu na stadium. W niewielkich szczelinach powstających między poszczególnymi zębami, albo między zębami a dziąsłem zaczynają zbierać się włosy i cząstki pokarmu. Inicjują one stan zapalny, który staje się przyczyną resorpcji (zaniku) tkanki kostnej, dalszego niszczenia przyczepów dziąsła do zęba i uszkadzania więzadeł ozębnej. Ognisko, początkowo małe, z czasem (miesiące i lata) rozrasta się, obejmuje pola kolejnych zębów, powoduje niszczenie ścian kostnych oddzielających zębodoły poszczególnych zębów od siebie. Zęby zaczynają być ruchome, pochylają się, bądź rotują w poszerzonych zębodołach. Stan zapalny schodzi wzdłuż korony coraz niżej w stronę wierzchołka. W miarę postępu zmian zwierzę odczuwa coraz większą bolesność, wybiera miękkie pokarmy, unika używania chorych zębów, które mogą przerastać i kaleczyć policzki. Finalnie, choć u szynszyli bardzo rzadko, może powstawać ropień okołowierzchołkowy.
Przykłady choroby periodontologicznej (czyli paradontozy) u szynszyli. Widoczne zmiany w badaniu jamy ustnej, podczas endoskopii jamyu ustnej, na zdjęciach rtg, na czaszce. Cechą charakterystyczną jest rozsuwanie się zębów względem siebie i względem ścian zębodołów (szczególnie widoczne na czaszce). W szczelinach gromadzi się gnijący pokarm zaostrzając stan zapalny.
Ropniak zębodołu
Ropniak jest zapaleniem ropnym w trakcie którego nie formuje się torebka, jak w przypadku ropnia, ale ropa rozlewa się we wnętrzu jakiejś jamy, albo przestrzeni. W przypadku stomatologicznej szynszyli będzie to jama zębodołu.
Ropniak jest konsekwencją zakażenia głębokich tkanek zębodołu w przebiegu choroby periodontologicznej, ostatnim jej etapem. Z reguły ropa zaczyna się zbierać wokół gnijących cząstek pokarmu wciśniętych między sąsiadujące zęby albo między ząb a ścianę zębodołu. Stan zapalny powoduje dość szybko zniszczenie ścian kostnych dzielących poszczególne zębodoły i ropa rozlewa się pomiędzy kolejnymi zębami. Szczelność połączeń zainfekowanych zębów z dziąsłem ulega zaburzeniu i powstają nowe ogniska choroby. Zębodoły sąsiednich zębów zlewają się w jedną wspólną jamę, zaś spod ruchomych zębów wypływa gęsta, cuchnąca ropa. Jeśli nie podejmie się leczenia zakażenie posuwa się dalej i penetrując ścianę zębodołów może przerzucić się na jamy nosowe (najczęściej), oczodół, albo rozlać się pod mięśniami w postaci ropnia. W momencie rozpoznania choroba najczęściej jest już mocno zaawansowana.
Różne postaci ropniaka u szynszyli. A: ubytek/ złamanie osłabionej korony zębów P1 i M1 w żuchwie; B: wypływ ropnego wysięku spod zębów M2-M3 w szczęce (kółko); C: wygląd szynszyli z zaawansowaną chorobą stomatologiczną z ubytkiem masy ciała i postępującym wyniszczeniem; D: rzadka postać choroby widoczna na czaszce, czyli zniszczenie i perforacja kości żuchwy i uformowanie ropnia.
Ubytki/ Resorpcja zębów
Dotyczy najczęściej zębów w żuchwach. W przebiegu choroby dochodzi do powstawania pustych przestrzeni wewnątrz rosnących zębów. Przestrzenie te, wypełnione płynem mogą przybierać różną wielkość i w kontakcie z bakteriami ulegać zakażeniu stając się punktem wyjścia dla ropniaka zębodołu. Są też często przyczyną łamania się koron i bolesności w trakcie jedzenia. Najlepszą metodą potwierdzenia/ wykluczenia takich zmian są zdjęcia rentgenowskie.
Różne postaci resorpcji. Od strony jamy ustnej w miejscach ubytków lub złamanych zębów gromadzą się cząstki pokarmu. Po oczyszczeniu zębodoły mogą krwawić. Na zdjęciach rtg zmiany przyjmują postać różnokształtnych ubytków w rzucie zębów. W skrajnych przypadkach zęby ulegają zupełnemu „rozpuszczeniu”.
Bibliografia:
- Böhmer E. Dentistry in rabbits and rodents. Wiley-Blackwell 2015
- Böhmer E. Crossley D. Objective interpretation of dental disease in rabbits, guinea pigs and chinchillas. Use of anatomical reference lines. Tierärztliche Praxis. Ausgabe K, Kleintiere/Heimtiere 37(4):250-260. 2009
- Brenner S, Hawkins M, Tell L, Hornof W, Plopper Ch, Verstraete F. (2005). Clinical anatomy, radiography, and computed tomography of the Chinchilla skull. Compendium on Continuing Education for the Practising Veterinarian -North American Edition-. 27. 933-942.
- Quesenberry K.E, Carpenter J.W. Ferrets, Rabbits and Rodents Clinical Medicine and Surgery 3rd edition. Elsevier Saunders 2011
- Capello V. Rabbit and Rodent Dentistry Handbook. Wiley-Blackwell 2005
- Crossley D. A. Dental Disease in Chinchillas 2003
- Crossley DA, Miguelez MM. Skull size and cheek-tooth length in wild-caught and captive-bred chinchillas. Arch Oral Biol 2001;46(10):919–28.
- Derbaudrenghien V, Van Caelenberg A, Hermans K, Gielen I, Martel A. Dental pathology in chinchillas. Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift, 2010.
- Jekl V, Mans Ch. Anatomy and Disorders ofthe Oral Cavity of Chinchillas and Degus. Veterinary Clinics of North America Exotic Animal Practice 19(3):843-69. 2016
- Wagner F, Fehr M. (2008). Eye diseases of Chinchilla (Chinchilla lanigera): Anatomical and physiological characteristics and disorders. Kleintierpraxis. 53. 309-318.