Stomatologia królików

Najczęściej spotykane choroby stomatologiczne u królików. Skąd się wzięły i jak przebiegają…

Wady zgryzu

Wadami zgryzu nazywa się odstępstwa w ułożeniu arkad zębowych, lub poszczególnych zębów względem siebie. W wyniku takich przestawień ulega zmianie powierzchnia zgryzu, a tym samym linia w jakiej pojedyncze, albo wszystkie zęby szczeki i żuchwy stykają się ze sobą. Wady zgryzu mogą być wrodzone i nabyte.

Genetyczny (wrodzony) prognatyzm żuchwy (lub niedorozwój kości szczęki – brachygnatyzm)

Wrodzone wady o podłożu genetycznym zdarzają się tylko u młodych zwierząt i praktycznie dotyczą tylko zębów siecznych. Zaburzenia takie przyjmują postać wyraźnego przodozgryzu siekaczy dolnych, które są wyłapywane w pierwszym roku życia królika, rzadko później. Jednocześnie, zęby policzkowe są zupełnie prawidłowo rozwinięte i same nie wykazują cech wady zgryzu.

Klasyczny przykład genetycznego przodozgryzu siekaczy u młodego królika. Zęby policzkowe są strukturalnie są prawidłowe.

Nabyte wady zgryzu

Wady nabyte ujawniają się z czasem, przeważnie u zwierząt już dorosłych (powyżej 1,5 roku) i mogą dotyczyć każdego zęba lub wielu zębów naraz. W tej grupie zwierząt wady siekaczy są najczęściej konsekwencją choroby zębów policzkowych, albo urazów, nie zaś chorobą samodzielną.

Zdecydowanie najczęstszą przyczyną wad zgryzu są progresywne zmiany degeneracyjne w kościach zębodołowych podtrzymujących zęby, zmiany w strukturze i krzywiźnie samych zębów oraz stany zapalne w obrębie wymienionych struktur (patrz mechanizm powstawania choroby stomatologicznej). Dużo rzadziej wady pojawiają się wtórnie do innych chorób, urazów, czy na tle jatrogennym, czyli jako skutek działania lekarza. Wady nabyte najczęściej przyjmują postać tzw. dziobów zębowych i zgryzu schodkowego, które można rozpoznać od strony jamy ustnej oraz wstecznego przerostu wierzchołków – czyli deformowania kostnych struktur czaszki.

Przerosty koron zębów policzkowych (tzw. wyrośla albo dzioby zębowe)

Wady zgryzu tego typu związane są z pochylaniem się zębów zgodnie z siłami działającymi na nie podczas żucia. Takie wykrzywianie, skręcanie się i rotowanie zębów jest możliwe w efekcie resorpcji (zaniku) kości zębodołowej i osłabienia więzadeł zębodołowych utrzymujących zęby na sztywno w kości. Zwykle takie zmiany przebiegają bez współistniejącego zapalenia w obrębie przyzębia czy zębodołów. Dotyczy to najczęściej zębów P2 – M1 w żuchwach oraz P1 – M1 w szczękach. Może dochodzić do kaleczenia policzków albo języka. W rzadkich przypadkach może dochodzić do wrastania wyrośli zębowych żuchwy w policzki. Dzieje się tak w wyniku wewnątrzzębodołowej rotacji zęba M2.

Przykłady wady zgryzu u królika. A i B: najbardziej powszechne wady, czyli powstawanie ostrych wyrośli zębowych na językowej powierzchni zębów P2 i M1 żuchwy oraz P2 szczęki. C: przypadek wrastania zęba M2 żuchwy w policzek. D: Czaszka z kolekcji Frances Harcourt-Brown pokazująca możliwy zasięg przerastającego zęba P1 szczęki.

Zgryz schodkowy

U pacjentów z bardziej zaawansowaną chorobą stomatologiczną pojawia się tak zwany zgryz schodkowy. Nazwa bierze się z charakterystycznego ułożenia zębów. Część zębów jest wyższa, część niższa. Powierzchnia zgryzu staje się nierówna, schodkowa właśnie. Wynika to z uszkodzenia komórek germinalnych wierzchołków i różnego tempa obumierania miazgi w poszczególnych zębach. W efekcie część zębów rośnie szybciej, część wolniej.

Widoczne różne postaci zgryzu schodkowego od strony jamy ustnej oraz na czaszce.

Wsteczny przerost wierzchołków

Wraz z postepem choroby stomatologicznej dochodzi nie tylko do przerostów zębów od strony jamy ustnej, ale także przerostów i deformacji wierzchołków wewnątrz zębodołów. Najbardziej powszechną formą takiej wady jest wsteczny przerost korzenia siekacza górnego, co w konsekwencji prowadzi często do częściowego lub całkowitego zamknięcia kanalika nasowo-łzwoego, który przebiega pod zębem. W następstwie szybko pojawia się łzotok i stan zapalny oka i struktur kanalika. Nierzadko materiał zapalny szerzy się dalej przez ciągłość i obejmuje struktury górnych dróg oddechowych. W związku z tym u pacjentów z wypływem ropnym z nosa (zwłaszcza jednostronnym) należy w diagnostyce różnicowej brać pod uwagę chorobę stomatologiczną. Więcej na ten temat w tekście „Kanalik nosowo-łzowy – mała struktura, duży problem

Możliwe konsekwencje choroby stomatologicznej siekacza i zęba P1 szczęki. A i B: stan zapalny jam nosowych i zatok szczękowych wraz z objawem ropnego kataru. C i D: łzotok oraz przebieg kanalika nosowo-łzowego względem wierzchołka siekacza.

Pęknięcie podłużne i ropnie zębów P1 i P2 w żuchwie

Pęknięcie podłużne pierwszych zębów w żuchwie to częsta przypadłość królików, choć wciąż relatywnie rzadko diagnozowana. Nie jest do końca jasne czy ząb pęka od szczytu do korzenia, czy może rozdziela się od wierzchołka aż po powierzchnię zgryzu. Wiadomo jednak, że linia pęknięcia przebiega wzdłuż pośrodkowego pasma szkliwa dzieląc niejako ząb na dwie części. Przyczyn podziału zębów P1 i P2 upatruje się w diecie (twarde kawałki pożywienia), siłach nacisku działających na zęby podczas żucia (głównie twardych, zwłókniałych pokarmów – w tym siana!) i w osłabieniu struktury zęba w przebiegu choroby stomatologicznej. Pęknięcie w wielu przypadkach stanowi preludium do ropni podżuchwowych i innych form stanu zapalnego. Wykrycie pękniętego zęba nie zawsze jest proste, nawet na zdjęciach rtg.

Różne przypadki pęknięcia podłużnego zębów P1 widoczne od strony jamy ustnej (strzałki), na czaszce (warto zwrócić uwagę na obszar ubytku kości wzdłuż linii przełamania zęba) oraz na zdjęciu rtg. W prawym górnym rogu częsta konsekwencja pęknięcia – czyli ropień.

Ropień zagałkowy

Ropień zagałkowy najczęściej bierze swój początek w infekcji zęba M2 szczęki i wskutek zniszczenia przez ropę cienkiej puszki zębodołowej rozlewa się w przestrzeni oczodołu. Jeśli choroba trwa dostatecznie długo, może przerzucić się na zęby M1 i/lub M3, objąć wszystkie zęby szczęki lub nawet kości czaszki. W skrajnych, bardzo rzadkich przypadkach, ropień zagałkowy może powstawać w wyniku infekcji zębów żuchwy, więc diagnostyka (badania rtg, usg, tomografia) odgrywa istotną rolę w potwierdzeniu pierwotnego źródła. Początek choroby wygląda niewinnie – zaczyna się od łzawienia, lekkiego wytrzeszczu, czasem, choć nie zawsze, zmniejsza się apetyt. Gdy ropnie zagałkowe osiągają duże rozmiary powodują wtórne zmiany samego oka.

Różne przypadki ropni zagałkowych. Widoczny wytrzeszcz prawostronny gałki ocznej, obropiały i mocno ruchomy ząb M2 będący najczęstszym źródłem choroby oraz czaszka królika u którego doszło do zupełnego zniszczenia puszki zębodołowej w przebiegu zmian zapalnych.

Fałd śluzówkowy

Fałdy śluzówki podjęzykowej powstają u królików w bardziej zaawansowanych stadiach choroby stomatologicznej. Do końca nie wiadomo dlaczego tak się dzieje. W przebiegu choroby nadmiar rozciągniętej błony śluzowej wywija się, a następnie układa pomiędzy zębami i w trakcie żucia jest przygryzany. Objawy to przede wszystkim ślinienie, duże trudności w przeżuwaniu, odłykanie, mlaskanie. Fałd należy podejrzewać, gdy zwierzę ma problem z jedzeniem, ale w badaniu jamy ustnej żaden ząb zdaje się nie przerastać. Czasem rozpoznanie fałdu jest trudne. Przygryzione i owrzodziałe miejsce może się podwijać pod język podczas badania i nie być widoczne.

Przykłady przerośniętego fałdu śluzówki podjęzykowej (strzałki). Po lewej stronie fałd nachodzi na zęby żuchwy.

Bibliografia:

  1. Botha M, Petrescu-Mag V, Hettig A. Genetic disorders in domestic rabbits (Oryctolagus cuniculus). Rabbit Genetics, 2014, Volume 4, Issue 1.
  2. Böhmer C, Böhmer E. Shape Variation in the Craniomandibular System and Prevalence of Dental Problems in Domestic Rabbits: A Case Study in Evolutionary Veterinary Science. Veterinary Sciences 2017.
  3. Böhmer E. Dentistry in rabbits and rodents. Wiley-Blackwell 2015
  4. Bulliot C. Atypical cases of exophthalmia with dental origin in two rabbits (Oryctolagus cuniculus). ICARE Wenecja 2017. Materiały konferencyjne.
  5. Capello V. Rabbit and Rodent Dentistry Handbook. Wiley-Blackwell 2005
  6. Capello V. Intraoral Treatment of Dental Disease in Pet Rabbits. The veterinary clinics of North America. Exotic animal practice. 19(3):783-98. 2016
  7. Harcourt-Brown F. Diagnosis, treatment and prognosis of dental disease in pet rabbits. In Practice 1997:407–418.
  8. Harcourt-Brown F. The Progressive Syndrome of Acquired Dental Disease in Rabbits. Journal of Exotic Pet Medicine 2007
  9. Harkness J, Turner P, VandeWoude S, Wheler C. Harkness and Wagner’s Biology and Medicine of Rabbits and Rodents. John Wiley & Sons 2013
  10. Kliszcz J. Techniki operacyjne na żuchwie królika w leczeniu schorzeń stomatologicznych, cz. 1, 2 i 3. Weterynaria 12/2015, 1-2/2016 3/2016
  11. Müller J, Clauss M, Codron D, Schulz E, Hummel J, Kircher P, Hatt JM. Growth and wear of incisor and cheek teeth in domestic rabbits (Oryctolagus cuniculus) fed diets of different abrasiveness. Journal of experimental zoology. 321(5):283-98. 2014
  12. Summa N. Pararhinotomy and maxillary recess-nasal meatus fenestration in a rabbit (Oryctolagus cunculus) with chronic rhinitis. ICARE Wenecja 2017. Materiały konferencyjne.