Najczęściej spotykane choroby stomatologiczne u świnek. Skąd się wzięły i jak przebiegają…
Wady zgryzu
Genetyczne predyspozycje do choroby stomatologicznej nie zostały do tej pory udowodnione u świnek, choć pojawia się w tej sferze sporo domysłów. Najczęstszą wadą zgryzu świnki jest uogólniony przerost koron zębów policzkowych objawiający się z zewnątrz wydłużeniem zębów siecznych. Jeśli osobnik – z różnych przyczyn – nie przeżuwa prawidłowo pokarmu, lub je pokarm miękki i nie ściera zębów dostatecznie, jego zęby policzkowe stają się coraz dłuższe, a spoczynkowe rozwarcie szczęk coraz szersze. W konsekwencji stosunek zębów siecznych ulega zmianie (wydłużają się przede wszystkim dolne siekacze) i jest to pierwszy sygnał do niepokoju. Na tym etapie chore zwierzę może nie wykazywać innych objawów. Co więcej taki stan podkliniczny może trwać wiele tygodni czy miesięcy, w trakcie których choroba powoli rozwija się i przybiera na sile przechodząc w kolejne formy i stadia.
A – C: różne przykłady przerostu koron siekaczy dolnych, czyli pierwszy objaw wady zgryzu. D: linie referencyjne wg dr Estelli Bohmer, czyli metoda na obiektywne zidentyfikowanie przerostu koron klinicznych i zębodołowych. E: stan dość często związany z przerostem koron siekaczy, mianowicie asymetria wysokości zębów policzkowych.
Most i przerost zębów M2-M3 w szczęce
U świnek fizyka ruchów w trakcie przeżuwania, łukowata budowa zębów oraz skośne ustawienie powierzchni zgryzu tłumaczą skłonność do najczęściej obserwowanej w praktyce wady zgryzu – czyli tzw. „mostu” dolnych zębów P1. Sam most jednak, jest przede wszystkim objawem, wyrazem ulgowego ułożenia żuchwy oraz wtórną anomalią. Do jego formowania dochodzi, gdy żuchwa wysuwana jest do przodu co zmniejsza nacisk na bolesny, leżący z tyłu arkady ząb. Ulga w bólu trwa jednak krótko, bo stały wzrost koron klinicznych szybko prowadzi do przerostów i powstawania ostrych wyrośli na odciążanym zębie. Dlatego mostowi najczęściej towarzyszą mniej oczywiste, łatwe do przeoczenia przerosty zębów M2/M3 szczęk w stronę policzków.
Objaw „mostu” widoczny od strony jamy ustnej oraz demonstracja ułożenia ulgowego żuchwy na czaszce (Czaszka ułożona jest na czole, nosem skierowanym w prawo)
Objaw zwichnięcia żuchwy
Postępujące wydłużanie się koron zębów M2 – M3 w szczękach oraz w żuchwach wymusza coraz szersze, spoczynkowe rozwarcie jamy ustnej i zwiększa spoczynkowy nacisk na te zęby. Innymi słowy świnka z powodu stale wydłużających się od strony jamy ustnej zębów, nie jest w stanie zamknąć prawidłowo jamy ustnej, mimo że zęby stykają się ze sobą. W wyniku tego dochodzi do pochylania się koron klinicznych w kierunku języka i deformowania kości żuchwowej przez wierzchołki. Te same siły są powodem rozciągania się włókien mięśni żuciowych i są przenoszone na staw skroniowo-żuchwowy. Z czasem, z powodu łukowatego kształtu zębów, następuje nadwichnięcie, lub zwichnięcie żuchwy. Taka sytuacja ma bardzo często związek z kolejną przypadłością świnek – to jest z zębami olbrzymimi.
Objaw zwichnięcia żuchwy można rozpoznać przede wszystkim po ułożeniu siekaczy. Zęby górne i dolne przestają układać się w jednej linii (kółko), a linia zgryzu staje się skośna. Powierzchnie stawowe przestają do siebie pasować, a żuchwa zostaje dosłownie wypchnięta ze stawu (strzałki).
Zęby olbrzymie
Etiologia zębów olbrzymich wciąż nie jest jednoznacznie poznana. Domniemywa się, że głównym powodem ich powstawania są uszkodzenia wierzchołków wynikające ze zwiększonych obciążeń podczas przeżuwania twardych pokarmów (głównie włóknistego siana). Wiadomo jednak, że ich rozpoznawalność, zwłaszcza we wczesnej fazie choroby, może być mocno niedoszacowana oraz że w 90% przypadków zmiany pojawiają się w górnych i dolnych zębach M2 i M3. Jak sama nazwa wskazuje zęby olbrzymie są dłuższe, szersze i wyższe niż prawidłowe zęby. Cechuje je zmieniona struktura (zanik pasmowatego ułożenia szkliwa i zębiny), skłonność do pęknięć i ubytków tkanki zębowej, słabsze połączenie z kością zębodołu za pośrednictwem więzadeł ozębnej oraz wyraźny zanik kości wokół. Zęby olbrzymie są u świnek powodem rozlicznych patologii dentystycznych, od wad zgryzu, poprzez paradontozę (stany zapalne przyzębia), na ropniach okołowierzchołkowych kończąc.
Różne przykłady zębów olbrzymich na czaszce, podczas badania jamy ustnej oraz na zdjęciu rtg. Warto zwrócić uwagę na rozmiar zębów olbrzymich (białe strzałki) w porównaniu z sąsiednimi, normalnymi zębami (różowe strzałki).
Ropnie okołowierzchołkowe
Ropnie u świnek są relatywnie rzadkie i w 95% rozwijają się w 3 tylko miejscach. Pod siekaczem dolnym, w obrębie zębów M2-M3 w szczęce (tzw. ropnie zagałkowe) oraz M2-M3 w żuchwie (tzw. ropnie podżwaczowe, gdyż rozlewają się pod mięśniem żwaczem). Niemal zawsze rozwijają się na tle zębów olbrzymich jako końcowa faza choroby stomatologicznej, choć mogą być również konsekwencją urazów, badania stomatologicznego bez znieczulenia z użyciem rozwieraczy szczękowych (ropnie siekaczy dolnych) oraz niewłaściwej korekcji.
Przykłady ropni okołowierzchołkowych. Górne zdjęcia pokazują różne przypadki ropni zagałkowych. Dolne zdjęcia pokazują przypadki ropni podżwaczowych.
Wylizywanie/ wygryzanie włosów
Jest to bardzo kłopotliwe schorzenie. Potencjalnych przyczyn wylizywania włosów jest bardzo wiele. Można upatrywać ich w chorobach ciała, w zaburzeniach emocjonalnych, ale również w stresie psychicznym. Problem szybko się zapętla, bo włosy wbijające się kieszonki dziąsłowe powodują stan zapalny oraz ból, a to sprzyja izolacji i silnemu stresowi psychicznemu. Zwierzę reaguje na stres częstszymi toaletami futra i w konsekwencji wylizuje więcej włosów. U takich pacjentów trudno ustalić, czy choroba stomatologiczna była pierwotną przyczyną, czy powstała wskutek wylizywania. Dość napisać, że włosy wbijające się w szczeliny międzyzębowe i kieszonki dziąsłowe są powodem wtórnych infekcji (np. drożdżycy, choroby periodontologicznej = paradontozy), przerostu zębów (i wszelkich wad wynikających z takiego przerostu), ruchomości zębów, ropni, itd.
Przypadek kliniczny świnki wylizującej włosy. Widoczne liczne kępki futra powbijane w przestrzenie międzyzębowe oraz zapalone kieszonki dziąsłowe po usunięciu włosów. W tym przypadku wygryzanie sierści spowodowało także zmiany zapalne o charakterze paradontozy (rtg).
Drożdżyca jamy ustnej
Drożdżyca, albo inaczej candidoza to odpowiednik ludzkiej pleśniawki. Jest to zakażenie grzybem (drożdżakiem) o nazwie Candida albicans. U świnek zmiany najczęściej lokalizują się na spojeniu warg górnych, niekiedy obejmując duży obszar skóry, lub w jamie ustnej jako drożdżyca języka i policzków. Drożdżyca pojawia się zwykle jako choroba wtórna do innych zmian w jamie ustnej – (np. wylizywania włosów, albo kaleczenia śluzówki przez przerośnięte zęby), albo jako efekt mechanicznego kaleczenia warg (np. wskutek gryzienia prętów klatki, albo przy używaniu niewłaściwego poidła). U niektórych świnek często nawraca i trudno doleczyć ją do końca.
Różne przypadki drożdżycy u świnek morskich.
Bibliografia:
- Böhmer E. Dentistry in rabbits and rodents. Wiley-Blackwell 2015
- Böhmer E. Crossley D. Objective interpretation of dental disease in rabbits, guinea pigs and chinchillas. Use of anatomical reference lines. Tierärztliche Praxis. Ausgabe K, Kleintiere/Heimtiere 37(4):250-260. 2009
- Quesenberry K.E, Carpenter J.W. Ferrets, Rabbits and Rodents Clinical Medicine and Surgery 3rd edition. Elsevier Saunders 2011
- Capello V. Rabbit and Rodent Dentistry Handbook. Wiley-Blackwell 2005
- Capello V. Diagnosis and Treatment of Dental Disease in Pet Rodents. Journal of Exotic Pet Medicine 17 (2008), pp114-123
- Harkness J, Turner P, VandeWoude S, Wheler C. Harkness and Wagner’s Biology and Medicine of Rabbits and Rodents. John Wiley & Sons 2013
- Köstlinger Saskia. Radiological appearance and localization of macrodontia in Guinea pigs. ICARE Wenecja 2017. Materiały konferencyjne.
- Legendre L. Anatomy and Disorders of the Oral Cavity of Guinea Pigs. Veterinary Clinics of North America Exotic Animal Practice. 19(3):825-42. 2016
- Minarikova A., Fictum P., Zikmund T., Jekl V. Dental Disease and Periodontitis in a Guinea Pig (Cavia Porcellus). Journal of Exotic Pet Medicine 25 (2016) ,pp150–156
- Mitchell M, Tully T. Manual of Exotic Pet Practice. Elsevier Health Sciences 2009
- Müller J, Clauss M, Codron D, Schulz E, Hummel J, Kircher P, Hatt JM. Tooth length and incisal wear and growth in guinea pigs (Cavia porcellus) fed diets of different abrasiveness. Journal of Animal Physiology and Animal Nutrition 99(3):591-604. 2015