Topografia zębów

Coś, czego na pierwszy rzut oka nie widać – czyli co się dzieje z przerastającymi zębami…

Zęby a struktury czaszki

Poznanie topografii (czyli położenia) koron i wierzchołków zębów oraz ich relacji z innymi strukturami i narządami głowy jest niezwykle istotne jeśli chce się zrozumieć proces rozwoju choroby stomatologicznej oraz możliwości i trudności jej terapii. W przebiegu choroby stomatologicznej wadliwie rosnące zęby deformują kości czaszki, zmieniając ich wygląd, i położenie. Obok zębów przebiegają nerwy, których drażnienie może powodować ból, naczynia krwionośne niosące krew do określonych obszarów głowy oraz inne struktury jak przyczepy mięśni, elementy układu łzowego. Dla przykładu: deformacje kości żuchwy wywołane wstecznym przerostem zębów wpływają na pracę mięśni żuciowych, a choroby siekaczy górnych mają wpływ na leżące w bliskim sąsiedztwie jamy nosowe. U każdego chorego osobnika zmiany przebiegają w bardzo indywidualny sposób, co skutkuje tym, że różnorodność problemów, objawów, zaburzeń może być ogromna. Dlatego klinicznie choroba może objawiać się w zaskakujący sposób – nie zawsze bezpośrednio związany z zębami.

Królik

U królików zębodoły siekaczy szczęki znajdują się bezpośrednio obok jam nosowych. Tylna ściana zębodołów siekaczy stanowi jednocześnie przednią ścianę zatoki szczękowej. W ścianie tej zatoki przebiega w kanalik nosowo-łzowy zmierzający od oczodołu do wierzchołka siekacza górnego. Tam zakręca, zmienia swój tor i kieruje się ku górze w stronę nozdrzy.

Ząb P1 szczęki znajduje się w bliskim sąsiedztwie tylnej ściany zachyłka szczękowego (inaczej zatoki szczękowej). Niedaleko wierzchołka P1 przebiega nerw podoczodołowy będący odgałęzieniem nerwu szczękowego (patrz dalej)

Ząb P2 szczęki ma fizjologicznie zagiętą koronę zębodołową, która przyjmuje kształt litery „L”. Zębodół P2 zakręca bocznie lokując się w grzebieniu kostnym stanowiącym przednią granicę oczodołu, nieco powyżej guza twarzowego.

Zęby P3 – M3 szczęki lokują się w spodniej części oczodołu i zakryte są cienką kostną strukturą o kopułowatym kształcie – tak zwaną puszką zębodołową (patrz zdjęcie czaszki). Obok puszki przebiegają tętnica szczękowa oraz nerw szczękowy odpowiedzialny za czucie bólu skóry oraz tkanek głębszych środkowej części twarzy (nos, zęby, oczodół). Wokół puszki zębodołowej, po całej ścianie oczodołu rozciąga się licznymi odnogami masywna zatoka żylna, inaczej splot żylny podoczodołowy gromadzący duże ilości krwi żylnej. Wewnątrz oczodołu lokują się również rozbudowane gruczoły aparatu łzowego, okalające oko ze wszystkich stron.

W żuchwie zębodół siekacza leży w bliskim sąsiedztwie zęba P1. Siekacz układa się po stronie wewnętrznej żuchwy, zaś ząb P1 zewnętrznie.

Wszystkie zęby żuchwy ściśle przylegają do siebie koronami klinicznymi, zaś ich korony rezerwowe oddzielone są od grubymi kostnymi ściankami dzielącymi jamę kości żuchwy na poszczególne zębodoły (patrz ryc. 4). Bezpośrednio pod wierzchołkami tych zębów przebiegają naczynia oraz nerw odpowiadający za czucie bólu w rejonie żuchwy.

Czaszka królika z zaznaczeniem wierzchołków poszczególnych zębów, struktur aparatu łzowego i pola zatoki szczękowej.

Świnka morska

U świnki siekacze górne są jednocześnie ścianami jam nosowych.

Zęby policzkowe mają kształt łuków, które w szczęce zbiegają się, a w żuchwie rozchodzą się względem siebie.

Wierzchołek zęba P1 szczęki lokuje się bezpośrednio pod polem przyczepu części głębokiej mięśnia żwacza tuż ponad przebiegającym obok nerwem podoczoczodołowym, który jest odgałęzieniem nerwu szczękowego (patrz dalej). Wierzchołki zębów I1 oraz P1 oddziela cienka blaszka kostna.

Wierzchołek M1 szczęki jest zakryty przez rozbudowany wyrostek jarzmowy.

Zębodoły zębów M2 i M3 szczęki układają się wzdłuż dolnej ściany oczodołu i osiągają 2/3 jego wysokości. Zatem niemal cała „podłoga oczodołu” jest zajęta przez zębodoły zębów M2 i M3. Po kości tworzącej ściany tych zębodołów przebiegają naczynia krwionośne oraz nerw szczękowy odpowiedzialny za czucie bólu skóry oraz tkanek głębszych środkowej części twarzy (nos, zęby, oczodół).

W żuchwie zębodół siekacza dolnego przebiega po wewnętrznej stronie trzonu i kończy się na wysokości styku zębów M1/M2. Zębodoły zęba siecznego oraz policzkowych oddzielone są blaszką kostną, w której przebiegają nerw i naczynia. Nerw żuchwowy zaopatruje zęby żuchwy, dolną część jamy ustnej i tkanki dolnego piętra twarzy.

Wierzchołki zębów żuchwy P1 i M1 lokują się blisko spodniej krawędzi żuchwy, zaś M2 i M3 mają styczność z boczną ścianą trzonu.

Czaszka świnki z zaznaczeniem wierzchołków poszczególnych zębów.

Po bocznej stronie żuchwy, na wysokości zębów M1 – M3, rozciąga się u kawii grzebień żwaczowy biegnący równolegle do linii zgryzu. Stanowi on miejsce przyczepu głębokiej części mięśnia żwacza (część podoczodołowa), biegnącej skośnie i do przodu do miejsca swojego przyczepu na kości szczękowej nad wierzchołkiem zęba P1 szczęki. Nieco ku tyłowi od zęba M3 znajduje się wyrostek dziobiasty, który jest oddzielony kostnym zagłębieniem – tak zwanym wcięciem żuchwy od wyrostka kłykciowego, wchodzącego już w obręb stawu skroniowo-żuchwowego. Wyrostek kątowy żuchwy stanowi niejako przedłużenie jej trzonu i jest miejscem przyczepu masywnego żwacza. Wszystkie opisane struktury kostne żuchwy oraz zęby M2 i M3 znajdują się w bliskim sąsiedztwie i połączone więzadłami i włóknami mięśni tworzą funkcjonalną i anatomiczną całość. Ta bliskość i wzajemna korelacja ma ogromne znaczenie w rozwoju licznych chorób stomatologicznych u świnek.

Kość żuchwowa świnki morskiej z zaznaczeniem kluczowych struktur anatomicznych. Czerwonymi strzałkami zaznaczono także zmiany zapalne bocznej blaszki zębodołowej na wysokości zęba M3. Taki stan zapalny pod zębami M2-3 może mieć duży wpływ na funkcjonowanie mięśni oraz stawu skroniowo-żuchwowego.

Szynszyla

Opis prawidłowego wyglądu i ułożenia struktur czaszki u szynszyli, który byłby przydatny praktycznie jest dość trudnym zadaniem. Po pierwsze dlatego, że morfologia czaszki u hodowlanych/ domowych szynszyli w porównaniu z dziko żyjącymi kuzynami uległa istotnym modyfikacjom w procesie udomowienia (wydłużenie i poszerzenie kośćca czaszki, bazowe wydłużenie koron zębów). Zatem definicja prawidłowości jest sama w sobie trudna do wyprowadzenia. Po drugie choroba stomatologiczna u tego gatunku jest tak częsta i różnorodna w swej formie, że osobniki, których zęby można uznać za prawidłowe są rzadkością. I wreszcie po trzecie choroba stomatologiczna poprzez deformacje zębów potrafi zmienić strukturę czaszki w takim stopniu, że opis relacji między poszczególnymi strukturami przestaje być aktualny.

Porównanie 3 czaszek szynszyli z zaznaczonymi istotnymi punktami topograficznymi, zależnie od wady osobniczej. Pierwsza czaszka szynszyli hodowlanej bez cech wady stomatologicznej.

U szynszyli siekacze szczęki układają się poniżej jam nosowych.

Wierzchołki zębów P1 i M1 szczęki od jam nosowych oddziela po stronie wewnętrznej cienka blaszka zębodołowa. Powyżej wierzchołka M1 na kości łzowej znajduje się punkt łzowy, uchodzący do kanalika nosowo-łzowego. Na wysokości wierzchołka P1 kanalik znika w kości szczękowej. W bliskim sąsiedztwie wierzchołków P1 i M1, po powierzchni kości przebiega gruby nerw podoczodołowy, będący jednym z odgałęzień nerwu szczękowego (patrz dalej).

Zęby M2 i M3 szczęki zakryte puszką zębodołową układają się na spodzie oczodołu osiągając połowę jego długości. Bezpośrednio przy wierzchołkach przebiega nerw szczękowy wraz z pokaźnym naczyniem żylnym. Nerw szczękowy odpowiedzialny jest za czucie bólu skóry oraz tkanek głębszych środkowej części twarzy (nos, zęby, oczodół). Nieco dalej ku tyłowi przebiegają pęczki innych nerwów czaszkowych odpowiedzialnych między innymi za ruchy powiek oraz gałki ocznej.

Zębodół siekacza żuchwy jest długi. Biegnie wzdłuż trzonu po wewnętrznej stronie i kończy się na granicy między zębem M1 i M2, lub jeszcze dalej. Zębodół siekacza po stronie bocznej od pozostałych zębów oddziela cienka blaszka kostna.

Zęby P1, M1 i M2 żuchwy leżą blisko spodniej krawędzi trzonu żuchwy, zwarcie do siebie przylegając. Pod wierzchołkami tych zębów przebiegają naczynia i nerw żuchwowy, który odpowiada za czucie bólu w rejonie żuchwy i dolnej połowy jamy ustnej.

Wierzchołek zęba M3 lokuje się na bocznej krawędzi kości w 1/2 jej wysokości.

Czaszka szynszyli z zaznaczeniem wierzchołków poszczególnych zębów.

Bibliografia:

  1. Böhmer E. Dentistry in rabbits and rodents. Wiley-Blackwell 2015
  2. Quesenberry K.E, Carpenter J.W. Ferrets, Rabbits and Rodents Clinical Medicine and Surgery 3rd edition. Elsevier Saunders 2011
  3. Capello V. Rabbit and Rodent Dentistry Handbook. Wiley-Blackwell 2005
  4. Capello V. Intraoral Treatment of Dental Disease in Pet Rabbits. The veterinary clinics of North America. Exotic animal practice. 19(3):783-98. 2016
  5. Crossley D. A. Dental Disease in Chinchillas 2003
  6. Crossley DA, Miguelez MM. Skull size and cheek-tooth length in wild-caught and captive-bred chinchillas. Arch Oral Biol 2001;46(10):919–28.
  7. Derbaudrenghien V, Van Caelenberg A, Hermans K, Gielen I, Martel A. Dental pathology in chinchillas. Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift, 2010.
  8. Harcourt-Brown F. Diagnosis, treatment and prognosis of dental disease in pet rabbits. In Practice 1997:407–418.
  9. Harcourt-Brown F. The Progressive Syndrome of Acquired Dental Disease in Rabbits. Journal of Exotic Pet Medicine 2007
  10. Jekl V, Mans Ch. Anatomy and Disorders ofthe Oral Cavity of Chinchillas and Degus. Veterinary Clinics of North America Exotic Animal Practice 19(3):843-69. 2016
  11. Kliszcz J. Techniki operacyjne na żuchwie królika w leczeniu schorzeń stomatologicznych, cz. 1, 2 i 3. Weterynaria 12/2015, 1-2/2016 3/2016
  12. Legendre L. Anatomy and Disorders of the Oral Cavity of Guinea Pigs. Veterinary Clinics of North America Exotic Animal Practice. 19(3):825-42. 2016
  13. Popesco P, Rajtova V, Horak J. Atlas anatomii małych zwierząt laboratoryjnych. PWRiL 2010
  14. Wagner F, Fehr M. (2008). Eye diseases of Chinchilla (Chinchilla lanigera): Anatomical and physiological characteristics and disorders. Kleintierpraxis. 53. 309-318.